احتمال توافق برابر است با احتمال عدم توافق در وین:

افکار عمومی و نخبگانی که موضوع مذاکرات را دنبال می‌کنند درباره وضعیت گفت‌وگو و همچنین ویژگی‌های توافق احتمالی سؤالاتی دارند. خبرنگار ما سعی کرده است برخی از ویژگی های مهم چنین توافق احتمالی را استخراج کرده و با مخاطبان خود به اشتراک بگذارد.

به گزارش ایرنا، مذاکرات ایران و 1+4 برای دستیابی به توافق بر سر اجرای کامل برجام همچنان ادامه دارد. اما با پیشرفت چشمگیر در مذاکرات، هنوز چند موضوع محدود اما بسیار مهم وجود دارد که باید توسط غرب تصمیم گیری شود. به همین دلیل، مذاکرات هنوز با نقطه پایان فاصله دارد.

شنیده های خبرنگار ما نه تنها قطعی نیست بلکه در حال حاضر احتمال توافق برابر با احتمال عدم توافق است. زیرا هنوز برخی خواسته های حداقلی ایران وجود دارد که به سود عملی توافق مربوط می شود و در صورت تحقق نیافتن، توافقی حاصل نمی شود.

سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگوی تلفنی اخیر با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، بر لزوم حل و فصل مسائل باقی‌مانده تاکید کرد و گفت: هرگونه توافق در وین باید شامل «لغو تحریم‌ها»، «ارائه تضمین معتبر» و «بستن مسائل» باشد. “ادعاهای سیاسی.”

بیانیه فوق هم تلویحاً به موضوعات باقی مانده در مذاکرات اشاره دارد و هم به صراحت بیان می کند که مذاکرات هنوز به پایان نرسیده و مواردی که از خطوط قرمز ایران محسوب می شود ادامه دارد و هنوز توافق نهایی نشده است. توافق یا توقف به دلیل عدم همکاری ایالات متحده.

تیم مذاکره کننده ایرانی با هدف اطمینان از منفعت اقتصادی ایران از توافق، تاکنون بر اصل اجرای کامل و نه ناقص برجام و رفع حفره های قبلی این توافق تاکید کرده است.

تنها چیزی که باقی می ماند این است که اطمینان حاصل شود که طرف غربی مقداری استخوان را در گلو نگه نمی دارد و در آینده دوباره آن را خفه نمی کند. اصرار طرف ایرانی بر بسته شدن پرونده با آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز به چنین بیانیه ای اشاره دارد. تا زمانی که طرف غربی اجرای توافق احتمالی را دوباره به گروگان بگیرد.

ضمن اینکه دیگر خبری از برجام پلاس نیست و تیم ایران توانسته خطوط قرمز تعیین شده را حفظ کند. اصرار بر حل مشکلات باقی مانده نیز در همین راستا است.

در همین حال، گمانه زنی ها در مورد توافق یا عدم توافق زیاد است. آنچه مشخص است این است که امکان توافق مانند چند ماه پیش همچنان وجود دارد و طبیعی است که به مرور زمان افزایش یافته است. اما این به معنای قطعیت نیست. تجربه احزاب غربی نیز چنین اظهاراتی را تایید می کند. بنابراین بحث توافق احتمالی آینده تنها بر اساس احتمالات موجود می تواند باشد. رسانه‌هایی که هیچ‌کس، حتی دیپلمات‌ها یا مذاکره‌کنندگان از یک طرف، نمی‌توانند به‌طور یکجانبه درباره آن گزارش دهند.

شنیده های خبرنگار ما تا کنون در زمان نگارش این گزارش نشان می دهد که معدود موضوعات محدود باقی مانده به قدری مهم است که تعیین تکلیف آنها می تواند سرنوشت توافق را رقم بزند.

از سوی دیگر افکار عمومی و نخبگانی که موضوع مذاکرات را دنبال می‌کنند، درباره وضعیت گفت‌وگو و همچنین ویژگی‌های توافق احتمالی سؤالاتی دارند.

خبرنگار ما سعی کرده است برخی از ویژگی های مهم چنین توافق احتمالی را استخراج کرده و با مخاطبان خود به اشتراک بگذارد.

موافقتنامه در قالب تصمیم کمیسیون مشترک:

قالب و قالب توافق احتمالی، در صورت وجود، سوالی است که گاهی مطرح می شود. شنیده های خبرنگار ما حاکی از آن است که این توافق احتمالی در قالب «تصمیم کمیسیون مشترک» خواهد بود.

اما این تصمیم یا توافق شامل چه چیزی می شود، ممکن است سوال بعدی باشد. سه دسته موضوع یا محور همیشه در گفتگوها مطرح شده است.

دسته اول مربوط به نگرانی های طرف ایرانی است که به موضوعات لغو تحریم ها مربوط می شود. دسته دوم به دغدغه های طرف مقابل می پردازد که به موضوع هسته ای مربوط می شود. موضوع سوم این بود که در صورت توافق چگونه باید آن را اجرا کرد. بنابراین، توافق احتمالی (در قالب تصمیم کمیسیون) شامل سه پیوست خواهد بود: 1) ضمیمه برای لغو تحریم ها، 2) پیوست برای اقدامات هسته ای، 3) ضمیمه برای اجرای مجدد برنامه

اجرای مشروط توافق احتمالی:

اجرای توافق احتمالی، اگر نه به صورت اسمی، بلکه از نظر عملکردی و ماهیتی مشروط خواهد بود. زیرا در این قرارداد امکان استناد به ماده ۲۶ برجام (مربوط به شرایط تعلیق تمام یا بخشی از تعهدات ایران) قید شده است. بر این اساس، تضمین می‌شود که پایبندی ایران به مفاد قرارداد در قبال، منوط به پایبندی طرف مقابل خواهد بود.

این نیز می تواند جنبه ای از تضمین ذاتی برای بقای توافق و اثربخشی آن باشد. این ضمانت ذاتی، علاوه بر مشروط به انجام تعهدات ایران، زمینه قانونی و قابلیت عملیاتی را برای بازگشت و بازیابی سریع ظرفیت هسته ای ایران در صورت نقض معاهده طرف مقابل فراهم می کند.

آمار حقیقت، آزمون و مؤلفه های تضمینی:

دولت سیزدهم از زمان ریاست جمهوری خود بر ضرورت یک توافق معتبر و پایدار تاکید کرده است. می توان به یک توافق اعتماد کرد که به طور کامل توسط همه طرف ها اجرا می شود. اما عملکرد آمریکا در گذشته و اکنون برای این کشور خوب نبوده است. به همین دلیل است که تهران بر واقعیت آزمایش برای لغو موثر تحریم ها که بخش مهمی از توافق است، تاکید می کند. یکی از مواردی که در دورهای اخیر مذاکرات در وین پیشرفت چشمگیری داشته است موضوع حقیقت یاب است.

تایید در حوزه های عملیاتی و قانونی:

قرار است فرآیند راستی آزمایی همزمان با اجرای مراحل مختلف تصمیم کمیسیون مشترک در حوزه های عملیاتی و قانونی انجام شود. همچنین آمریکا تا زمانی که به تمامی تعهدات خود عمل نکرده و لغو تحریم ها توسط ایران را راستی آزمایی نکند، عضو برجام و کمیسیون مشترک نخواهد بود. علاوه بر این، فاصله زمانی قابل توجه و قابل توجه خواهد بود.

به بیان ساده تر، در تمامی مراحل اجرای توافق احتمالی، اولین گام توسط طرف های مقابل برداشته می شود و در هر مرحله، ایران آغازگر نخواهد بود.

موضوع ضمانت‌نامه‌ها یکی از سخت‌ترین موضوعات مذاکرات بوده است. احزاب غربی به ویژه آمریکایی ها اساساً در گذشته این موضوع را نفی و رد کرده اند. شاید در مقایسه با مسائل دیگر بتوان گفت که این موضوع به سختی و کندی پیش رفته است.

طبیعی است که در نظام بین الملل به دلیل هرج و مرج موجود نمی توان به وعده ها و تضمین های کشورها تکیه کرد. اقدام آمریکا علیه شورای امنیت سازمان ملل متحد یا هر توافق بین المللی دیگری صریحاً این گفته را ثابت می کند. بنابراین، بزرگترین تضمین در قراردادها و توافقات سیاسی بین دولت های مختلف، موازنه قدرت و اهرم است. یعنی ظرفیت های هر کشور در زمینه های مختلف به عنوان یک عامل بازدارنده عمل می کند تا از بروز بحران جلوگیری کند.

بر این اساس، حفظ ضمانت‌های ذاتی توافق وین می‌تواند یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین تضمین‌ها برای ثبات نتیجه و تعهد طرف‌های دیگر باشد. حفظ ظرفیت هسته ای ایران که به سرعت قابل برگشت است می تواند ستون قوی ساختار توافق باشد. تیم مذاکره کننده ایران توانسته دستاوردهای خوب و قابل توجهی در این زمینه کسب کند. اما ضمان ذاتی به معنای نادیده گرفتن سایر اشکال ضمانت نیست. مذاکره کنندگان ما در وین همچنان به دنبال تضمین های سیاسی و اقتصادی هستند و در برخی زمینه ها توانسته اند گام هایی بردارند.

منع سوء استفاده از مکانیسم حل اختلاف:

تحول مهمی نیز در زمینه سازوکار حل اختلاف رخ داده است که در فرهنگ لغت رسانه های غربی به عنوان “مکانیسم ماشه” از آن یاد می شود. با توجه به سوابق ایالات متحده، یک توافق فردی و یک تعهد جمعی برای مقابله با سوء استفاده از این مکانیسم در توافق احتمالی صورت گرفته است.

به جرات می توان گفت که مذاکره کنندگان ایرانی با اقدامات و دستاوردهای خود در دو حوزه مهم راستی آزمایی و تضمین، ضمن رفع برخی خلاءهای موجود در توافق اصلی، این توافق را ارتقا داده اند تا هر چه بیشتر به نفع ایران باشد. این ارتقاء نه به معنای تغییر برجام، بلکه در راستای اجرای موثر آن است.

محدوده تحریم های لغو شده:

در حوزه لغو تحریم‌ها، علاوه بر لغو کلیه تحریم‌هایی که بر اساس برجام لغو شده و در دوره ترامپ مجددا اعمال شد و همچنین کلیه تحریم‌های ناسازگار با برجام که در دوره ترامپ اعمال شد، طرف دیگر برای تسهیل منافع ایران از لغو تحریم ها پذیرفته است.تعارض سایر قوانین در روند لغو موثر و پایدار تحریم ها، تعهدات اساسی جدیدی را می پذیرد که لزوماً در برجام پیش بینی نشده است.

افزایش پتانسیل هسته ای در یک توافق احتمالی:

یکی از خواسته های طرف های مقابل به ویژه غرب در مذاکرات، مطالبات پسابرجامی در حوزه هسته ای بوده است. آنها به دنبال کاهش قابل توجهی از پتانسیل ایران برای خلع سلاح هسته ای در یک توافق احتمالی بودند، تا زمانی که بازگشت پذیری برنامه هسته ای ایران کند شود و تضمین ذاتی ایران تضعیف شود. به همین دلیل است که مقامات ایرانی در گذشته بارها اعلام کرده اند که جبهه غرب به دنبال دریافت تعهدات فراقانونی از ایران است اما در مقابل به ایران امتیاز می دهد.

اما پس از مذاکرات فشرده در وین، تیم مذاکره کننده ایرانی توانسته است ظرفیت بالقوه قدرت های صلح آمیز هسته ای ایران را در حوزه تعهدات هسته ای نسبت به قبل از خروج آمریکا به میزان قابل توجهی افزایش دهد. بنابراین متن توافق احتمالی از پیشرفت های هسته ای حاصل شده در سال های تحریم همه جانبه علیه مردم ایران محافظت می کند.

ملاقات با جدول زمانی تحقیق و توسعه:

یکی از جنبه های مهم پیشرفت برنامه هسته ای ایران، اجرای اقدامات مهم در زمینه تحقیق و توسعه بوده است. از جمله اینکه ایران با کمک دانشمندان کشورمان گام های بلندی در تولید سانتریفیوژهای پیشرفته برداشته است. یکی از دغدغه ها و تلاش های کشورهای غربی معکوس کردن پیشرفت ایران در این زمینه بود. این خواسته هم با مقاومت تیم مذاکره کننده ایرانی مواجه شد و هم اینکه بخشش مربوط به دانش کسب شده عملاً غیرقابل برگشت است.

شنیده های خبرنگار ما حاکی از آن است که در زمینه تحقیق و توسعه سانتریفیوژها، مهلت های تحقیق و توسعه بر اساس برجام است و در عین حال از نظر تولید انبوه سانتریفیوژهای پیشرفته، ایران در جایگاه بعدی قرار دارد. دهه ممکن نبود بنابراین در توافق احتمالی، ظرفیت های بالقوه در این حوزه حفظ می شود.

حفظ جدول زمانی برجام:

غرب همواره مدعی توافق گسترده تر و بلندمدت با ایران بوده است. به این معنا که محدودیت های اعمال شده بر ایران چه از نظر زمانی و چه از نظر دامنه توافق باید افزایش یابد. مقامات غربی بارها به صراحت اعلام کرده اند که به دنبال افزودن موضوعات غیرهسته ای به توافق هسته ای هستند. اما این درخواست آنها همیشه پشت چراغ قرمز ایران متوقف شده است.

در حوزه های دیگر، غرب به دنبال گسترش و تمدید «سد غروب» برجام بوده است تا ایران را فراتر از جدول زمانی برجام نگه دارد. اما با وجود فشار طرف مقابل، جدول زمانی آژانس در یک توافق احتمالی محقق شده و هدف کشورهای غربی برای دستیابی به توافق با محدودیت‌های هسته‌ای «طولانی‌تر» محقق نشده است. بر این اساس محدودیت های برنامه هسته ای ایران طی دو سال آینده کاهش خواهد یافت.

ویژگی های فوق حداقل خواسته های ایران در مذاکرات است. همانطور که قبلا ذکر شد، بعید است تا زمانی که مسائل باقی مانده به توافق برسد.